Bragi, óðfræðivefur
SöfnÍslenskaÍslenskaPersónuvernd:
Vefurinn safnar engum upplýsingum um notendur sína. Leturgerðir eru frá Google sem skráir notkun á þeim.
Vefkökur eru aðeins notaðar til þess að halda utan um innskráningar þeirra sem annast efnisstjórn. |
Flokkar
Allt (3127)
Afmæliskvæði (14)
Annálskvæði (1)
Ádeilukveðskapur (1)
Ástarljóð (32)
Baráttukvæði (1)
Biblíuljóð (2)
Brúðkaupsljóð (9)
Bæjavísur (2)
Bænir (1)
Bænir og vers (25)
Eddukvæði (30)
Eftirmæli (41)
Ellikvæði (7)
Formannavísur (22)
Fræðsluljóð (3)
Gamankvæði (31)
Grýlukvæði (8)
Harmljóð (3)
Háðkvæði (4)
Hátíðaljóð (6)
Heilræði (10)
Heimsádeilur (8)
Helgikvæði (47)
Hestavísur (1)
Huggunarkvæði (2)
Hyllingarkvæði (2)
Jóðmæli (3)
Jólaljóð (5)
Kappakvæði (5)
Kvæði um biskupa (6)
Leppalúðakvæði (1)
Lífsspeki (5)
Ljóðabréf (18)
Matarvísur (1)
Náttúruljóð (52)
Rímur (204)
Sagnadansar (52)
Sagnakvæði (4)
Sálmar (417)
Sjóhrakningar (2)
Sorgarljóð (1)
Sónarljóð (14)
Særingar (1)
Söguljóð (13)
Tíðavísur (15)
Tregaljóð (6)
Vetrarkvæði (2)
Vikivakar (13)
Vögguljóð (5)
Ýkjukvæði (5)
Þjóðkvæði (1)
Þorrakvæði (4)
Þululjóð (5)
Þulur (2)
Ættjarðarkvæði (54)
Ævikvæði (6)
Ævintýrakvæði (3)
LjúflingurFyrsta ljóðlína:Sinni trú skal sérhvör lýsa
Höfundur:Benedikt Magnússon Bech
Heimild:Lbs 2676 4to (Lystiháfur). bls.176–179
Viðm.ártal:≈ 1700
Skýringar
Það er sensura yfir þennan Kötludraum. BeM Bech.
1. Sinni trú skal sérhvör lýsa,sömuleiðis þar til vísa sem hún er í nokkru naum. Ef einhvör vildi eftir hlera eg vil sama í þessu *gera kímilegum Kötludraum.
2. Ekkert höfuð aðgætninnar,æðstan fésjóð trúarinnar leggi í bæli svína sinn, og þótt margur í þeim flokki, ei vil ég með þeim ganga stokki, framar skal eg meta minn.
3. Á ævintýra örgum bögum,Amorsdikt og lygisögum, ýmsir trúar festa fót. En ef réttu eiga að trúa öfugt við því jörkum snúa og sannleiksorði segja á mót.
4. Svo sem nokkurt sannleiksgildisoddan Kötlu vitran skyldi áheyrsla ég eitt sinn varð. Þar fyrir eg þetta skrafa því eg vildi brotið hafa í þennan trúarskansinn skarð.
5. Þennan draum eg það um meina,því vil eg ei fyrir nokkrum leyna, að hans er gjörvallt a og ó upprunnið af æðum lyga og útflætt þaðan náttúrliga æð þá *Kölski sjálfur sló.
6. Nú vil eg hér til líklegt leiða,og lygaflækju þessa greiða út af nokkra raka rót að sá Már og mærin Katla menn hafa verið til ég *ætla. Þar er ekki margt á mót.
7. En þar ræðir um þann Káraer sem sjávar rísi bára ólgufull í móti mér. Að hann skuli álfur vera og þó hitt að verkum *gera á þeim lygiboða ber.
8. Að andi geti kviðgað kvinnuþó kunni að veita Amors sinnu, það er nipurt narra spil. Og þessu auk í þunga svefni, þar um ekki fleira nefni, skilnings má hér taka til.
9. Skal nú fyrst um álfa inna:Er það víst í sögum finna að hafi landsfólk heitið það. En á þeim, eð sögðust svartir, sem og þeirra, er hétu bjartir, elfan gjörði aðskilnað.
10. Eftir þeim nú álfa kalla(: en þótt margur skynji valla hvaðan komið heitið sé :) anda þá sem eigi að byggja inni þau í fyl fjandinn uppá fann það spé.
11. Álf og ljúfling út mér leggðu,enn framar með rökum segðu hvaða *sjólum séu það? Þessir eiga í hólum heima og hafa marga list að geyma, artuglega er andsvarað.
12. Þá hefur guðdóms góður andigleymt þeim svo sem óviljandi fyrir munn sinn, Móisen, því sköpunar það skortir letur, skoðaðu hvort þú veist ei betur ef sú þekking er þér skén.
13. Ellegar hann í annan mátaekki hefur viljað láta vitnast neitt að væru fyr skaptir svo sem skepnur fleiri, skilst mér þessi furðan meiri, enn framar eg að þig spyr.
14. Hvað eru þá álfa efniellegar það þú ljúfling nefnir annað heldur en andskotinn? Því ekki munu það englar vera, ei eru þeir svo vanir að *gera að byggja í hólum bústað sinn.
15. Það meinleysi ljúflings lýðaleiðir þig í freistni stríða, að þar fyrir um þá þenkir gott. Vill þér svo í vinskap svamla viðmóts blíðan satans gamla og sannleiks hana sýnir vott.
16. En þekkirðu ekki föðurinn fjandaog fornan djöfuls kænsku vanda? litum skipta kaskur kann. Í ljóssins engils líking björtu, líka í satans fasi svörtu, sig manneskju sýnir hann.
17. Lítilsiglgdum líking væga,líka viðmóts hegðan þæga eftir tímum temprar hann. En ef þú grimmum hjúkrar hundi hvekkir hann þig að síðsta fundi. Akurmaðurinn orminn fann.
18. Hér fyrir þér, satt að segja,(: um soddan ber mér ekki að þegja glæp ef vildir þekkja þann :) hvör sem ljúfling heima byggir helgan skara í burtu styggir en að sér hyllir andskotann.
19. Þykir mér nú þessi Káriþreifanlegur skrattans ári er Kötlu téði kjasslætið því anda mun það ekki fjærri en engill kemur þar hvörgi nærri. Lítt á söngur sjóferð við.
20. Að andi mannkyn af sér færðiandi drottins fæsta lærði; hvaðan mun sú viska veitt? Því uppfyllingar orðið ríka ei hefur hjá þeim verkan slíka; það kemur ekki þar við neitt.
21. En að andar af sér fæðianda svo þeir fjölgun næði rammað hvörgi í Ritning fæ. Því að þeirra fjöldinn fyrsti frjóvleiks allan getnað missti; hann er sami sí og æ.
22. Viltu því ei með mér meinamissýning hafa verið eina ef að þessi er saga sönn, ellegar *Kölski í Kára líki Kötlu byði linna síki og litist henni í legorðs önn?
23. Þá og helst, í þriðja lagi,það hún slíkt í draumi sæi álfatrúm til aðstoðar svo mönnum yrðu meir tíðkaðir en Már hafi verið barnsins faðir og Kár til enginn komið þar.
24. Fyrir því eg fortek eigifjandinn ekki krafta megi á sig taka mynd eins manns og verulega í vöku eða draumi veifa slíkum losta glaumi. Mörg eru vélin morðingjans.
25. Og þótt fjandinn orka næðieitt þreifanlegt holds samræði fremja, þó sé fáheyrt það, ómögulegt er samt honum að eiga þar af barn í vonum; ei get eg því andsvarað.
26. Nú þar sannleik segðir þetta,sannleik gjörðir ritning fletta; sjá hvað af því vaxa vann; sköpun drottins hvílst ei hefur honum ef þann titil gefur hann skapi að nýju úr skratta mann.
27. Þá er annað þessu verra,þar eð ræðir lífsins herra, að hold sé allt af holdi fætt en andi hvað sem er anda; er hið sama að tala um fjanda ef af honum yxi ein ætt.
28. En síst mun verða satans andiseinna lífsins aðnjótandi; öll Ritning það afskaffar. Þá er sem guðs viljinn væri vísvitandi (: ef svo til bæri :) að gjöra mann til glötunar.
29. Eður með fjandann haft sem hefur,hvort hún vakir eða sefur, guð hafi henni gefið inn sorphænunnar eðlisyndi en til böðunar sér fyndi sjálfan djöful, sorphauginn.
30. Yfirgengur einninn líkaendurlausnar verkið ríka, þessi furðu fæðing ný. Á veg hvorn sem því velta næði vex þar út af loksins bæði guðlöstun og gikkirí.
31. En andi drottins öllum bannarorð sitt, nafn og dýrkun sanna að leggja nokkra löstun við. Nú ef einn það gálaus *gerði galinn er hinn það ekki verði, báðir rjúfa boðorðið.
32. Óguðlegt ef einhvör segði,eg það heyrði og við því þegði, eitt til samans etum brauð. innvinkla mig í hans syndum en afræki með huga blindum að gæta þess sem guð mér bauð.
33. Gikkiríi við guð að blandaog göfug verkin drottins handa, hvörninn mun þér þykja það? Soddan aðferð sögguliga, sjálfum honum mótstæðliga alfatrú fær orsakað.
34. Sé ég nú kominn af þeim Ara,ættar minnar vegna svara: Er eg þá kominn eins af Már, en ekki af nokkrum engli eða anda, álfi, ljúfling, dverg eður fjanda sem í draumnum kallast Kár?
35. Hvör sem kemur að vatni víðaog vílar aldrei fram í ríða rammar stundum reginhyl. Ef sá framar hér um hirti og háttalögin fyrir sér virti betur fyndi botnsins til.
36. Hvör eyrum gjörir að öllu snúaog utan beþenkingar trúa segjast má hann fari á flot en festir hvörgi fót í grunni, flýtur svo í ráðleysunni og líður tíðum leitt skipbrot.
37. Best er trúarhúsið hafihættulausa máttarstafi svo sem nokkurn fastan fót. En ef það byggir upp á sandi ekki er von til lengi standi; betur fer í botninn grjót.
38. Efni sannleiks ástæðunniuppleitist af skynseminni; hér til bendir herrans orð. En sú botnlaus Loka lygi, lík hjá sínum herra þýi, skúfist undir skilnings borð.
39. Herrans annað hvort í orðumeður vitsins byggðum skorðum trúin festi takmarkið. Og þótt ei hið fyrra fái framar öllu þar til sjái að heiður drottins haldist við.
40. Sett hefi eg fram af sagna ranaað söggug trú um ljúflingana halli og skerði drottins dýrð. En hvör sem þar um þenkja vildi þreifanlega finna skyldi hún vottar líka vitsins rýrð.
41. Svo sem eitt í sagnir færðison Guðmundar, Jón hinn lærði, og diktaði úr því drápubrag að sérhvörn holds þeir sýndu kanta en sálina skyldi þó til vanta; kátlegt ásigkomulag.
42. Að andarlaus þau álfahýðiinnum kletta og jörðu skríði, sem að þó er andans art, en ófært mönnum alla vegu utan hinum dýrðarlegu sem hafa átekið himna skart. - verba sunt Authoris Jonæ: Hafa þeir bæði heyrn og mál, hold og bein með skinni, vantar ei nema sjálfa sál, sá er ei hluturinn minni.
43. Eins og nú um afkomendurandskotann (: sem fyrri stendur :) orði drottins er í gegn. Svo er og einninn slaðrið þetta, satans gruggug lygaskvetta, skyni kristins manns um megn.
44. Að vér guðs, sem ein mynd erum,anda og hold að skapnað berum, hinna gáfur höfum síst, í svo þörfum holdsins háttum, sem heilagir fyr, þó ekki máttum, slíkt einbera lygi lýst.
45. Nú er annað í því fræðium vitsmuna þeirra gæði sem Jón lærði segir frá: að manns aldur, auðnurósir og hvað meir þú hjá þeim kjósir giski að forsögn auðvelt á.
46. En erum vér og allur lýðurálfunum í þessu síður eftir Adams fallið fyrst, svo sem þeirra sóma gæði sívaxandi í blóma stæði en vér gáfur allar misst?
47. Er nú hvörjum auðráðandiaf yfirburða slíku standi sem heilagir væru víst. En sú Jóns lærða sama drápa soddan titil lætur glápa og lofgjörð þá þeim leggur síst.
48. Þegar hann segir þar við liggi,þessa ef nokkur álfa styggi, heilsu-, lukku- og heillabann en hinn sem við þá heldur ræktir hafi vísar auðnunægtir og hvað eitt hann *kjafta kann.
49. Soddan get eg sérhvör skiljisvo sem djöfull hér með vilji nauðga manni að sinna sér, og ýmist það með eftirlæti ellegar hinu verra sæti, þeir sem að eru þverlyndir.
50. Af því hann veit sig allir hataog ekkert kunni það að bata nema soddan narraspil. Að undir slíku álfa nafni ástum til sín margur safni, þetta kemur nú þanninn til.
51. En hatur slíkt og hefnd álfannaer hafa þeir til mannskepnanna kalla eg djöfuls contrafey á þeim sem ei áfram gana í ást og trú við ljúflingana og sið uppteknum segja nei.
52. Hann lætur sig og ljúfling nefnasvo langt skuli ekki nafnið stefna frá því sem vorn köllum Krist, ljúfan guð með lofi hvellu að laumi inn sinni skarnkapellu þar sem kirkja guðs fær gist.
53. Lærða Jóns það ljúflingskvæðilæt eg við sín blífa gæði og andsvars meir ei virða vil því ein þar lygin aðra rekur eins og þegar í strokki skekur; það hefur engin *skilnings skil
54. utan hvað það af sér gefurað sá kvæðið baglað hefur hafi ljúfling haft á dyn og ærður verið af þeim fjanda en ekki stjórnast guðs af anda sem honum væri skroppið skyn.
55. Hermdu mér nú hvað til kemurhinum, sem ei við þá semur, vill þó ekkert verra til, og tráss þeim niður traðka að botni en treysta sínum himna drottni? Gjörðu hér á grein og skil.
56. Mun það ekki mega valdaað megna þeir ei neitt til gjalda þeim sem drottinn hefur á hönd? Hér fá djöflar hrök að stúta og hökustallinn láta slúta sem hreifaloppin hundtík vönd.
57. Orðin Páls, „Sig öll kné beygiundir jörðu og niður sveigi“, koma og ekki hér við hót þar eð allmjög *annars staðar augun hvar sem til þú laðar öll guðs Ritning er því mót. Phil: 2. PS: 10
58. Sankti Páll um dýrkun dýradrottins vill hér glöggt frá skýra sem hvör honum sýna ber á himni og jörðu, yfir og undir, um eilífð bæði og tímans stundir, eins þeir neðri andarnir.
59. Þeir mega nauðugt lotning líkalausnaranum veita slíka, einninn dauðir undir fold, í tilliti að upprísandi allir slíka dýrkan vandi þá sálu er aftur samtengt hold. Conf: Rom: l4 Ps: 10. ii
60. Hvorra þeirra hann hér meinarhafa ei kanntu getur neinar að þar ljúfling meini hann með sem aldrei vissi hann áður vera af orði guðs né skapnað bera; soddan kom honum síst í geð.
61. Áþekk orð þar einninn hljómaí Esajæ *bók spádóma einum stað af anda guðs og Jóhannes eins í sinni Opinberingar bókinni setur eitt til samjöfnuðs. Esa: 45: Ps: 23 Apoc: 5. Ps: 13
62. Allir þssir ásamt greinaum þá dýrð og lotning hreina sem hvör drottni sýna skal, hátt og lágt á himni og foldu, hinir neðri og byrgðir moldu, svo sem fyrr eg setti í tal.
63. En það guðs andi þenkti aldregiþeim að skyldi koma degi álfatrú af orðum hans yrði stiftuð meðal manna móti hans dýrð og boði sanna eftir þóknun andskotans.
64. Og ef þennan auka skara(: óefað eg hér til svara :) hefði í fyrstu herrann skapt oss það mundi án alls vafa almætti sitt kunngjört hafa og orð hans eitthvað um það haft.
65. Þú, sem nú ei þreifanlega,þetta sér, ef grandvarlega grundar það með greinum sín, og ei að heldur af vilt láta álfatrú í nokkurn máta, vertu þá í villu þín.
66. Og eigðu það svo undir kastiað frá soddan guðs nafns lasti hvort þú vaðir þanninn þurrt, og einum guði allt eins líki orðum hans þó nokkur flíki og færi hans æru úr farveg burt.
67. Kennifeður Christi lýðaí kærleik bið eg móti stríða þessum vonda villudóm svo ei líði hann sínum þjóðum, slíkt mun þóknast drottni góðum, að hans til baka reki róm.
68. *Nóg hefur einn sérhvör við að vinnavelferðar til efna sinna með sitt trúar mustarðskorn þó ei það brúkist án þarfinda til ótérlegs eða meiri synda, því er að setja þessu sporn.
69. Ljúfling heita læt eg kvæði,líka hina máske bæði sem því trúar gefa gaum að þær jarðir undir-rofur annað séu en djöfla vofur. Kveð svo lumpinn Kötludraum. Athugagreinar
(Lystiháfur = Lbs 2676 4to, bls. 176–179 þó í raun 176–181 þar sem á eftir bls. 176 er eitt blað óblaðsíðumerkt).
1.5 gera] < gjöra. 5.6 Kölski] skrifað Kollske í handriti. 6.5 ætla] hlýtur að verða að bera fram atla vegna rímsins. 7.5 gera] < gjöra. 11.3 sjólum] svo í handriti og einnig í 105. 14.5 gera] < gjöra. 22.4 Kölski] skrifað Kollske í handriti. 31.4 gerði] < gjörði. 48.6 kjafta / kjósa Benidikt gefur í eignihandarriti sínu kost á hvoru tveggja. 53.6 ;skilnings; < ;skilning; í handriti. 57.4 ;annars; < ;annar; í handriti. 61.2 bók] er ekki í eiginhandarriti Benedikts en er hér bætt við eftir ÍB 105 4to vegna hrynjandi. 68.1 Nóg hefur sérhvör / Ærið hefur hvör Benidikt gefur í eignihandarriti sínu kost á hvoru tveggja. Lystiháfur (Lbs 2676 4to ) er með hendi Benedikts Magnússonar Bechs og kemur fram á forsíðu að hann hefur byrjað að skrifa hann 1699. Vel má þó vera að Ljúflingur sé skrifaður aðeins síðar því ártalið 1703 er við kvæði aftarlega í handriti, fyrst á síðu 200. |
