Sálmabók (Sálmaþýðingar) Gísla Jónssonar biskups

Sálmarnir í Sálmabók Gísla eru allir þýddir og fer greinargerð fyrir henni og  þýðingum einstakra sálma hér á eftir á Braga unnin af Karli Sigurbjörnssyni.

Árið 1558 kom herra Gísli Jónsson, biskup í Skálholti, úr vígsluferð sinni til Kaupmannahafnar og hafði í farteski sínu nýprentað sálmakver sem hann hafði tekið saman og látið gefa út. Á titilsíðu þess segir: „At Gudz lof meigi ætijd auckast aa medal Kristinna manna þá eru hier nockrer psalmar vtsettir af mier, Gilbert Jonssyni, aa Íslensku med Litania og   MEIRA ↲

Sálmarnir í Sálmabók Gísla eru allir þýddir og fer greinargerð fyrir henni og  þýðingum einstakra sálma hér á eftir á Braga unnin af Karli Sigurbjörnssyni.

Árið 1558 kom herra Gísli Jónsson, biskup í Skálholti, úr vígsluferð sinni til Kaupmannahafnar og hafði í farteski sínu nýprentað sálmakver sem hann hafði tekið saman og látið gefa út. Á titilsíðu þess segir: „At Gudz lof meigi ætijd auckast aa medal Kristinna manna þá eru hier nockrer psalmar vtsettir af mier, Gilbert Jonssyni, aa Íslensku med Litania og skriptar gangi.“ Peder Palladius, Sjálandsbiskup, fylgir bókinni úr hlaði með formálsorðum.

Í bókinni eru 17 sálmar og 4 helgisöngvar aðrir. Munu þeir allir þýddir úr dönsku en yfirleitt þýskir að uppruna. Fimm af þessum sálmum er einnig að finna hjá Marteini biskupi, þó í annarri þýðingu. Eins eru þar líka nokkrir sálmar sem ekki eru í sálmabók Marteins en er þó getið í messuformi hans, svo sem kyrie og dýrðarsöngurinn, Alleinasta Guð í himerik. Upphafserindi sálmanna eru víða með auknu línubili til að hægt væri að setja þar nótur á sama hátt og er í Sálmabók Marteins biskups. Kverið er í oktavobroti, 32 blaðsíður, óvandað að allri gerð og prentvillur margar. Aðeins eitt eintak er til af Gíslakveri. Er það varðveitt í Konungsbókhlöðu í Kaupmannahöfn.

Þó að sálmaþýðingar Gísla biskups séu hin versta hrákasmíð að öllu tilliti notaði Guðbrandur biskup þrjár þeirra nær óbreyttar í sálmabókum sínum og grallara og þrjá söngva aðra (kyrie, antifóna o.þ.h.).1

Menn hafa furðað sig á því hvers vegna Gísli biskup ræðst í þessa útgáfu svo skömmu eftir útgáfu Handbókar og sálmakvers Marteins, forvera hans. Færð hafa verið rök fyrir því að með útgáfu sálmakvers síns hafi Gísli biskup sett saman guðsþjónustuform í samræmi við messuform dönsku kirkjunnar frá 1528, sem var svokölluð sálmamessa 2. Þar er öllum hinum föstu liðum messunnar snúið í sálma til almenns söngs á móðurmáli. Lúther hafði lagt fram slíkt messuform í tillögum sínum, Deutsche Messe, árið 1526. Í Handbók sinni setur Marteinn biskup hins vegar fram messugjörðina með hefðbundnari liturgískum hætti. Geta má sér þess til að dönsk kirkjuyfirvöld hafi ekki verið allskostar sátt með það og Gísli viljað friða þau.

Í greinargerð þessari er umfram allt stuðst við rit Páls Eggerts Ólasonar, (1922). Menn og menntir siðskiptaaldarinnar á Íslandi, II. bindi, Guðmundur Gamalíelsson.

Páll Eggert Ólason. (1924). Upptök sálma og sálmalaga í lútherskum sið á Íslandi. Árbók Háskóla Íslands 1923-1924. Háskóli Íslands.

Arngrímur Jónsson (1992). Fyrstu handbækur presta á Íslandi efir siðbót. Háskólaútgáfan.

Bjarni Sigurðsson. (1988). Sálmar Lúthers um páska og hvítasunnu. Ritröð Guðfræðistofnunar 2. Ritstj.Jónas Gíslason.

Sigurjón Guðjónsson. (1972). Drög að sálmasögu. Óprentað handrit.

Peter Baslev-Clausen. Reformationstidens salmesang i Danmark. https://hymnologi.com/nordhymn/pdf/forelasningar/Balslev-Clausen.pdf

Til heiðurs og hugbótar, greinar um trúarkveðskap fyrri alda. 2003. Ritstjórar Svanhildur Óskarsdóttir og Anna Guðmundsdóttir. Snorrastofa.

Diplomatarium Islandicum. Íslenskt fornbréfasafn XV, Reykjavík 1949.

Fyrirsögn á titillblaði færð til nútíma stafsetningar:

Að guðs lof megi ætíð aukast á meðal kristinna manna, þá eru hér nokkrir sálmar útsettir af mér Gilbert Jónssyni á íslensku með litaníu og skriftargangi.